Przeprowadzona na poziomie Unii Europejskiej reforma przepisów dotyczących kontroli urzędowych w łańcuchu żywnościowym objęła swoim zakresem także obszar nadzoru fitosanitarnego. Z dniem 14 grudnia 2019 r. obowiązująca do tej pory dyrektywa Rady 2000/29/WE z dnia 8 maja 2000 r. w sprawie środków ochronnych przed wprowadzaniem do Wspólnoty organizmów szkodliwych dla roślin lub produktów roślinnych i przed ich rozprzestrzenianiem się we Wspólnocie zostanie zastąpiona przez dwa unijne akty prawne w randze rozporządzenia, a mianowicie:
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 2016/2031 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin […];
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin […].
Należy podkreślić, że przepisy rozporządzeń obowiązują we wszystkich państwach członkowskich w sposób bezpośredni, bez konieczności implementacji do prawa krajowego.
Przepisy wskazanych wyżej rozporządzeń wychodzą naprzeciw nowym wyzwaniom dla zdrowia roślin, wynikającym m.in. z obserwowanego skracania się czasu transportu towarów i ludzi, intensyfikacji handlu międzynarodowego oraz rozwoju turystyki, zwiększających ryzyko introdukcji na teren Unii Europejskiej nowych agrofagów. Odpowiadają także na zagrożenia powodowane przez zmiany klimatyczne, stwarzające nowe możliwości ekspansji organizmom szkodliwym dla roślin. Z tego powodu najistotniejsze zmiany w odniesieniu do obecnego reżimu fitosanitarnego dotyczyć będą zasad importu towarów z państw trzecich, wzmacniając bezpieczeństwo fitosanitarne Unii Europejskiej, a tym samym Polski.
Rozporządzenie 2016/2031 precyzuje także zasady wydawania paszportów roślin, ustanawiania stref chronionych oraz pozwala na efektywniejsze wyznaczanie priorytetów w zakresie bezpieczeństwa fitosanitarnego Unii Europejskiej. Jednym z założeń przeprowadzonej reformy było także zapewnienie lepszej relacji przepisów fitosanitarnych z przepisami z zakresu nasiennictwa.
Przepisy wykonawcze do rozporządzenia 2016/2031 określą, podobnie jak przepisy dyrektywy 2000/29/WE, listę agrofagów kwarantannowych dla Unii Europejskiej, podlegających bezwzględnemu obowiązkowi zwalczania, a także listę agrofagów kwarantannowych dla stref chronionych.
Nowością będzie natomiast wyodrębnienie wśród agrofagów kwarantannowych agrofagów priorytetowych, na których koncentrować się będą działania kontrole służb ochrony roślin państw członkowskich. Obok ukierunkowania kontroli, państwa członkowskie zostaną zobligowane do przyjęcia dla agrofagów priorytetowych planów awaryjnych, a w razie ich wystąpienia – planów zwalczania. Ponadto, państwa członkowskie prowadzić będą ćwiczenia symulacyjne, w celu podnoszenia sprawności i skuteczności w eliminacji ewentualnych ognisk występowania tych agrofagów. W ćwiczenia symulacyjne będą mogły być włączane także podmioty spoza administracji.
Ponadto, przepisy wykonawcze do rozporządzenia 2016/2031 określą wykaz niekwarantannowych agrofagów regulowanych (regulated non-quarantine pests - RNQP), obejmujący dotychczasowe agrofagi podlegające obowiązkowi zwalczania w przypadku występowania na roślinnym materiale rozmnożeniowym oraz agrofagi jakościowe, określone w przepisach z zakresu nasiennictwa. Przepisy wykonawcze do rozporządzenia 2016/2031 określą także wymagania dla roślinnego materiału rozmnożeniowego w odniesieniu do RNQP – do tej pory sprawy te są regulowane także przepisami z zakresu nasiennictwa.
Jednak przede wszystkim wzmocniony zostanie reżim importowy. Tak jak obecnie, Komisja Europejska określi wykaz towarów, których import jest zabroniony oraz wykaz towarów, które muszą spełniać wymogi szczególne (obecnie wymagania specjalne) – towary te obejmie obowiązek zaopatrzenia w świadectwo fitosanitarne oraz poddania granicznej kontroli fitosanitarnej.
Niezależnie od powyższego, wszystkie rośliny importowane na terytorium Unii Europejskiej będą musiały być zaopatrzone w świadectwo fitosanitarne (niezależnie od towarów dla których określone zostały wymogi szczególne), o ile na podstawie analizy ryzyka nie zostanie stwierdzone, iż nie jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa fitosanitarnego Unii Europejskiej. Obowiązek zaopatrzenia w świadectwo fitosanitarne nie będzie obejmował zatem następujących owoców:
- ananasów (Ananas comosus)
- kokosów (Cocos nucifera)
- durianów (Durio zibethinus)
- bananów (Musa)
- daktyli (Phoenix dactylifera)
Wykaz ten określa rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2019 z dnia 18 grudnia 2018 r. ustanawiające tymczasowy wykaz roślin, produktów roślinnych lub innych przedmiotów wysokiego ryzyka w rozumieniu art. 42 rozporządzenia (UE) 2016/2031 i wykaz roślin, dla których nie są wymagane świadectwa fitosanitarne do celów wprowadzenia na terytorium Unii w rozumieniu art. 73 tego rozporządzenia.
Komisja Europejska została także uprawniona do określenia wykazu towarów, których import do Unii Europejskiej będzie zabroniony do czasu przeprowadzenia pełnej analizy wskazującej, czy możliwe jest określenie warunków ich bezpiecznego importu (towary wysokiego ryzyka). Również ten wykaz określa ww. rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2019 z dnia 18 grudnia 2018 r. i zawiera on:
- szereg rodzajów drzew liściastych, przeznaczonych do sadzenia (innych niż nasiona i kultury in vitro), m.in.: Acer, Alnus, Castanea, Corylus, Crataegus, Fagus, Fraxinus, Malus, Populus, Quercus, Salix, Tilia, Ulmus, etc.
- Ullucus tuberosus
- drewno wiązu (Ulmus), z obszarów występowania Saperda tridentata
- owoce przepękli (Momordica), z obszarów występowania Thrips palmi
Komisja Europejska uzyska także uprawnienia do przyjmowania tymczasowych środków fitosanitarnych wobec towarów, dla których brak jest dostatecznej wiedzy o stwarzanym ryzyku fitosanitarnym.
Zmianom ulegną także zasady rejestracji podmiotów prowadzących działalność objętą przepisami z zakresu zdrowia roślin (przykładowo wymóg ten będzie dotyczył także eksporterów) oraz wydawania paszportów roślin. Obowiązkiem zaopatrzenia w paszport roślin zostaną objęte:
- wszystkie rośliny przeznaczone do sadzenia inne niż nasiona
- rośliny, produkty roślinne i inne przedmioty objęte tym obowiązkiem na podstawie przepisów dotychczasowych (załącznik V Część A pkt I dyrektywy 2000/29)
- rośliny, produkty roślinne i inne przedmioty objęte regulacjami szczegółowymi dotyczącymi zwalczania agrofagów
- nasiona, dla których określono wymagania w zakresie RNQP
- rośliny, produkty roślinne i inne przedmioty objęte wymaganiami importowymi, pochodzące z państw trzecich
Co do zasady paszporty roślin wydawać będzie upoważniony podmiot, wyjątkowo służba ochrony roślin państwa członkowskiego. Także ocena zdrowia roślin, produktów roślinnych lub innych przedmiotów, przed zaopatrzeniem ich w paszport roślin, będzie zadaniem podmiotu (chyba że istnieje podejrzenie występowania agrofaga kwarantannowego, przepisy szczegółowe wskazują iż kontrole wykonuje służba ochrony roślin, wymagana jest ocena w sąsiedztwie miejsca produkcji).
Wspólne wzory paszportów roślin określiło rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2017/2313 z dnia 13 grudnia 2017 r. określające specyfikacje dotyczące formatu paszportu roślin służącego przemieszczaniu na terytorium Unii oraz paszportu roślin służącego wprowadzaniu do strefy chronionej i przemieszczaniu w niej.
Obecnie nadal trwają na poziomie europejskim prace nad większością przepisów wykonawczych do rozporządzeń 2016/2031 i 2017/625. Przebieg tego procesu można śledzić na stronach internetowych Komisji Europejskiej, umożliwiających udział w procesie konsultacji publicznych: https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/initiatives.
Źródło Centrum Doradztwa Rolniczego http://cdr.gov.pl/
