24-09-2025

W odpowiedzi na wniosek Zarządu KRIR w sprawie problemu narastającej liczby anonimowych donosów składanych na rolników, które skutkują częstymi i uciążliwymi kontrolami, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, pismem z dnia 19 września 2025 r., przedstawiło następujące wyjaśnienia:

1.       Obowiązujące przepisy kodeksu karnego z zakresu fałszywych oskarżeń

W polskim systemie prawnym obowiązują już prewencyjne przepisy karne, których celem jest zapobieganie negatywnym praktykom w postaci fałszywego oskarżania lub zniesławienia innych osób.

W tym kontekście, niezależnie od art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (dalej: k.k.), na szczególną uwagę zasługuje art. 234 k.k., zgodnie z którym: Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Warto również zauważyć, że doszło do nowelizacji ww. przepisu poprzez podwyższenie kary za ww. przestępstwo „fałszywego oskarżenia”. Podwyższenie sankcji było w pełni uzasadnione, gdyż taki czyn stanowi przestępstwo przeciwko prawidłowemu funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości, ale narusza również dodatkowo dobra osobiste jednostki, która jest narażona na wiele negatywnych konsekwencji prawnych i moralnych. Dotychczasowa sankcja w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 nie była adekwatna do abstrakcyjnego stopnia bezprawia tego czynu. Dlatego też obecnie art. 234 k.k. przewiduje, że sprawca tego przestępstwa podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, co wzmacnia ochronę osób, które są fałszywie oskarżane.

Niezależnie od powyższego, warto również zwrócić uwagę na inny przepis, tj. art. 238 k.k., zgodnie z którym: Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2.       Kwestia niewystarczającego zakresu oddziaływania przepisów kodeksu karnego

Co do zasady istotą ww. przepisów jest zgłoszenie nieprawdziwego zarzutu, że inna osoba popełniła – w szczególności – przestępstwo lub wykroczenie, i co również istotne, zgłoszenie tego nieprawdziwego zarzutu następuje do organu powołanego do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo lub wykroczenie.

Oznacza to, że aby doszło np. do przestępstwa „fałszywego oskarżenia”, musiałaby zostać spełniona podstawowa przesłanka w postaci oskarżenia innej osoby przed organem powołanym do ścigania przestępstwa lub wykroczenia.

Instytucje rolnicze (np. ARiMR, KOWR, IW, PIORiN) nie są organami powołanymi do ścigania przestępstw czy wykroczeń skarbowych, dlatego kierowanie do nich fałszywych zawiadomień skutkujących wszczęciem kontroli nie stanowi przestępstwa ani wykroczenia.

W tym kontekście propozycja wprowadzeniaprzepisów umożliwiających objęcie sankcjami karnymi „fałszywe oskarżenia” składane wobec instytucji kontrolnych wydaje się uzasadniona, jednak przed rozpoczęciem ewentualnych prac legislacyjnych należy zbadać, czy rzeczywiście dana kwestia wymaga interwencji prawodawcy.

3.      Kontrole

Organ kontroli nie podlega bezwzględnemu obowiązkowi przeprowadzenia kontroli u danego podmiotu, w tym na podstawie uzyskanej od osoby trzeciej informacji o możliwych nieprawidłowościach u tego podmiotu. Podejmując decyzję o podjęciu konkretnej kontroli organ powinien, co do zasady, rozważyć, czy przeprowadzenie takiej kontroli jest uzasadnione, uwzględniając całokształt okoliczności danej sprawy, a w szczególności ryzyko wystąpienia nieprawidłowości u danego podmiotu – także na podstawie wyników poprzednio przeprowadzonych kontroli.

Organy administracji publicznej realizują określone zadania publiczne, na podstawie i w granicach prawa. Wykonujące te zadania wymienione organy powinny kierować się interesem publicznym i słusznym interesem obywateli (1). Ponadto, powinny wykonywać te zadania w sposób profesjonalny (2). Organ odpowiada za wykonywanie swoich ustawowych zadań i ich efekty, przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru takiego organu.

Przestrzeganie powyższych zasad ma szczególne znaczenie w odniesieniu do działań organu o charakterze władczym, ingerujących w sferę praw i wolności jednostki, do których należy również przeprowadzanie postępowań kontrolnych. Takie działania, szczególnie w przypadku ich dużego natężenia, mogą m.in. utrudniać prowadzenie działalności przez dany podmiot.

Przeprowadzanie częstych kontroli u jednego podmiotu może niekorzystnie wpływać nie tylko na podmiot kontrolowany, ale na efektywność działalności danego organu kontroli, ogranicza bowiem faktyczne możliwości prowadzenia takich kontroli u innych podmiotów, w przypadku których ryzyko stwierdzenia naruszeń może być wyższe lub te naruszenia mogą być poważniejsze (3). Uszczerbku doznałby wówczas interes publiczny.

Niektóre przepisy dotyczące przeprowadzania kontroli przewidują określone kryteria typowania podmiotów do kontroli, w sposób wyraźny przesądzając o konieczności uwzględnienia przez organ kontroli okoliczności faktycznych dotyczących danego podmiotu przed podjęciem decyzji o przeprowadzeniu kontroli u tego podmiotu, także w przypadku uzyskania przez dany organ informacji od osób trzecich mogących wskazywać na niezgodność z przepisami (4). W tych przypadkach przepisy w sposób wyraźny wyłączają automatyzm podejmowania kontroli na podstawie powołanych informacji.

4.      Działania Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w odniesieniu do kontroli

Z uzyskanych z Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa informacji nie wynika, aby którakolwiek komórka merytoryczna Inspekcji określając wytyczne, kierunkowała pracę inspektorów terenowych wprost na potrzebę lub zasadność kontrolowania działalności rolniczej z inicjatywy informacji zawieranych we wpływającej do PIORiN korespondencji anonimowej.

Niemniej jednak wytyczne poruszają problematykę kierunkowania działalności kontrolnej w oparciu o analizę ryzyka zagrożeń, która co do zasady, zgodnie ze standardami metodyki postępowania w takim przypadku, zakłada typowanie zagadnień lub podmiotów do kontroli, w odniesieniu między innymi do różnego typu zgłoszeń dotyczących występowania możliwych nieprawidłowości w produkcji rolniczej. Do analizy ryzyka, w kontekście otrzymywanych zgłoszeń, wskazuje się między innymi następujące zagadnienia:

1. oferty sprzedaży materiałów roślinnych, wymagających zaopatrzania w paszporty roślin, poprzez umowy zawierane na odległość – podejmowanie działań w odniesieniu do każdego zidentyfikowanego lub zgłoszonego przypadku;
2. z zakresu obrotu materiałem siewnym obowiązkowo kontrolą należy objąć podmioty, u których w poprzednim roku stwierdzono nieprawidłowości oraz nowo wpisane do ewidencji, w odniesieniu do których zgłoszono informacje wskazujące na podejrzenie wystąpienia nieprawidłowości;
3. rozpatrywanie zastrzeżeń i skarg dotyczących jakości materiału siewnego – wszystkie napływające informacje, zgłoszenia, zastrzeżenia i skargi związane

z jakością lub tożsamością materiału siewnego powinny być rejestrowane, udokumentowane na piśmie, a podejmowane działania adekwatne do zgłoszonych zastrzeżeń;

• przeprowadzanie doraźnych kontroli miejsc, w których może być prowadzony nielegalny obrót środkami ochrony roślin, w tym w szczególności każdy WIORiN powinien zaplanować akcje kontroli targowisk razem z Policją i KAS w sezonie wzmożonej sprzedaży środków ochrony roślin, a częstotliwość kontroli targowisk, giełd należy ustalić na podstawie analizy ryzyka z uwzględnieniem m.in. charakteru i lokalizacji targowiska, wcześniejszych doniesień i przypadków stwierdzenia nieprawidłowości – podejmowanie niezwłocznie działania w przypadku otrzymania zgłoszenia o podejrzeniu wprowadzania do obrotu nielegalnych środków ochrony roślin;
• intensyfikowanie kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin w okresie kwitnienia sadów oraz rzepaku – podejmowanie niezwłocznie działania w przypadku otrzymania zgłoszeń upadku pszczół.

5.   Działania ARiMR w zakresie odpowiadania na informacje o nieprawidłowościach

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (dalej: ARiMR), jako Agencja Płatnicza odpowiedzialna za dystrybucję środków pochodzących z Unii Europejskiej, zobligowana jest wypełniać kryteria akredytacyjne, które zostały szczegółowo określone w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/127 z dnia 7 grudnia 2021 r. uzupełniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 o przepisy dotyczące agencji płatniczych i innych organów, zarządzania finansami, rozliczania rachunków, zabezpieczeń oraz stosowania euro.

Wśród obowiązków Agencji Płatniczych ujętych w ww. regulacji wskazano m.in. na następujące zadania:

1. przeprowadzanie kontroli wymaganych przez rozporządzenie regulujące poszczególne środki, w ramach których wnioskuje się o pomoc finansową, oraz kontroli wymaganych na podstawie art. 59 rozporządzenia (UE) 2021/2116 do celów zapobiegania nadużyciom finansowym i nieprawidłowościom;
2. dokonywanie przeglądu skarg i wniosków przesłanych do agencji płatniczej, a także innych informacji sugerujących istnienie nieprawidłowości;
3. wprowadzenie procedur monitorowania w celu zapobiegania nadużyciom i nieprawidłowościom oraz ich wykrywania, szczególnie w odniesieniu do tych obszarów wydatków w ramach WPR wchodzących w zakres kompetencji agencji płatniczej, które są narażone na znaczące ryzyko nadużyć lub innych poważnych nieprawidłowości.

Stosownie do powyższych wymogów w ARiMR zostały wdrożone procedury określające sposób postępowania z informacjami wskazującymi na wystąpienie nieprawidłowości w zakresie udzielanej przez ARiMR pomocy finansowej. Procedury te wskazują m.in., iż rozpatrywanie informacji o nieprawidłowościach (doniesień) jest integralną częścią danego postępowania o przyznanie pomocy finansowej, a wszelkie czynności podejmowane pomiędzy wpływem doniesienia, a potwierdzeniem wystąpienia nieprawidłowości, zmierzające do ustalenia stanu faktycznego, powinny odbywać się w trybie i na zasadach danego postępowania, określonych w przepisach prawa i procedurach. Ponadto procedury te wskazują, iż obowiązkowi rozpatrywania podlegają zarówno doniesienia nieanonimowe, jak i anonimowe.

Należy podkreślić, iż wpływające do ARiMR informacje wskazujące na wystąpienie nieprawidłowości podlegają analizie przed podjęciem czynności wyjaśniających, a określenie sposobu ich weryfikacji (kontrola administracyjna, porównanie lub weryfikacja danych w systemach informatycznych, kontrola na miejscu itp.) należy do kompetencji właściwego organu, prowadzącego postępowanie o udzielenie pomocy finansowej.

Odnosząc się do wskazanych w przekazanej korespondencji informacji wskazujących na „destabilizację funkcjonowania gospodarstw z powodu zwiększonej liczby kontroli przeprowadzanych na skutek anonimowych donosów” informuję, że w roku 2024 do wszystkich jednostek organizacyjnych ARiMR oraz podmiotów realizujących zadania delegowane wpłynęło 998 doniesień o nieprawidłowościach. Z informacji przekazanych przez ARiMR wynika, że w latach 2018-2024 liczba wpływających doniesień wykazuje tendencję malejącą.

W roku 2024 zgłoszenia anonimowe, które wpłynęły do wszystkich jednostek organizacyjnych ARiMR oraz podmiotów realizujących zadania delegowane, stanowiły ok. 28% wszystkich przesłanych zgłoszeń i liczba ta również wykazuje tendencję malejącą.

Sukcesywnie wzrasta natomiast odsetek nieprawidłowości potwierdzanych w wyniku rozpatrzenia doniesień i w roku 2024 osiągnął on poziom ok. 20% w stosunku do ogólnej liczby przesłanych informacji w całym kraju.

W odniesieniu do danych dotyczących województwa podlaskiego w 2024 r. zostało zarejestrowanych 77 doniesień, z których 17 miało charakter anonimowy. W wyniku postępowań wyjaśniających, prowadzonych w związku ze zgłoszeniami anonimowymi, w 5 przypadkach potwierdzono wystąpienie nieprawidłowości.

Natomiast w okresie od 01.01.2025 r. do 01.08.2025 r., w jednostkach organizacyjnych na terenie województwa podlaskiego zostały zaewidencjonowane 44 doniesienia, w tym 6 anonimowych. W związku ze zgłoszeniami anonimowymi kontrola na miejscu została przeprowadzona jedynie w 2 przypadkach.

Mając na uwadze powyższe, ze względu na stosunkową niewielką liczbę składanych anonimowych zgłoszeń, a co za tym idzie niewielką liczbę kontroli, które są skutkiem składania takich zgłoszeń, nie można podzielić tezy KRIR co do destabilizacji funkcjonowania gospodarstw z powodu zwiększonej liczby kontroli ARiMR przeprowadzanych na skutek anonimowych donosów.

Ewentualna rezygnacja z obowiązku rozpatrywania doniesień, także anonimowych, mogłaby doprowadzić do naruszenia wskazanych kryteriów akredytacyjnych dotyczących zapobiegania i wykrywania nieprawidłowości, w szczególności do dokonywania przeglądu skarg i wniosków przesłanych do agencji płatniczej, a także innych informacji sugerujących istnienie nieprawidłowości.

Ponadto, nie każde anonimowe zgłoszenie automatycznie skutkuje wszczęciem kontroli wobec rolnika objętego tym zgłoszeniem. Każda informacja wskazująca na wystąpienie nieprawidłowości jest najpierw weryfikowana przez ARiMR, czy rzeczywiście istnieje ryzyko zaistnienia nieprawidłowości i dopiero w zależności od podjętych ustaleń ARiMR ocenia, czy zachodzi potrzeba dokonania z udziałem rolnika czynności wyjaśniających (np. przeprowadzenia kontroli na miejscu).

6.      Podsumowanie

Dziękuję za przekazane stanowisko, które stanowi cenny wkład w dyskusję nad zmianami prawnymi mającymi na celu zabezpieczenie działalności rolniczej na obszarach wiejskich.

W związku z trwającymi dalszymi analizami i pracami nad regulacjami dotyczącymi funkcji produkcyjnych wsi, mając na uwadze Państwa wkład i zaangażowanie, będę wdzięczny za przekazanie bardziej szczegółowych danych o skali omawianego zjawiska i jego uciążliwości zarówno dla organów przeprowadzających kontrole, jak i dla rolników, co pozwoli na wypracowanie pożądanych rozwiązań.

Ponadto pod rozwagę poddaję możliwość informowania rolników o nieodpłatnej pomocy prawnej, z której mogą skorzystać w przypadku fałszywego oskarżenia lub zniesławienia.

Nieodpłatna pomoc prawna kierowana jest do osób, które borykają się z problemem prawnym. Profesjonalny prawnik w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej wskaże zainteresowanym rolnikom, jakie są ich prawa i obowiązki oraz pokaże sposób rozwiązania ich problemu prawnego. Pomoc ta odnosiłaby się zarówno do rozwiązań jakie przewiduje prawo karne (tj. np. art. 234 k.k.), jak i do kwestii ochrony rolnika uregulowanej w prawie cywilnym (tj. np. prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia). Szczegółowe informacje odnoszące się do nieodpłatnej pomocy prawnej dostępne są na rządowej stronie internetowej: https://www.gov.pl/web/nieodplatna-pomoc.

Podstawa prawna:

• ) Przedmiotowej kwestii dotyczy np.: art. 7 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572 oraz z 2025 r. poz. 769).
• Przedmiotowej kwestii dotyczą np.: art. 153 ust. 1 Konstytucji RP, art. 1 i art. 76 ust.

1 pkt 6 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 2024 r. poz. 409 oraz z 2025 r. poz. 620).

• Niektóre przepisy dotyczące przeprowadzania kontroli wyraźnie nakładają na organy kontrolne obowiązek zapewnienia, że przeprowadzane kontrole będą skuteczne, np.: (1) art. 4 ust. 2 lit. a i art. 5 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin, zmieniającego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 999/2001, (WE) nr 396/2005, (WE) nr 1069/2009, (WE) nr 1107/2009, (UE) nr 1151/2012, (UE) nr 652/2014, (UE) 2016/429 i (UE) 2016/2031, rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2005 i (WE) nr 1099/2009 oraz dyrektywy Rady 98/58/WE, 1999/74/WE, 2007/43/WE, 2008/119/WE i 2008/120/WE, oraz uchylającego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 854/2004 i (WE) nr 882/2004, dyrektywy Rady 89/608/EWG, 89/662/EWG, 90/425/EWG, 91/496/EWG, 96/23/WE, 96/93/WE i 97/78/WE oraz decyzję Rady 92/438/EWG (rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych) (Dz. Urz. UE L 95 z 07.04.2017, str. 1, z późn. zm.) oraz (2) art. 59 ust. 1 i 2 oraz art. 60 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 z dnia 2 grudnia 2021 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 1306/2013 (Dz. Urz. UE. L 435 z 06.12.2021, str. 187, z późn. zm.).
• Do tych przepisów należą np.: art. 9 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2017/625, wymienionego w przypisie nr 5 do niniejszego pisma oraz art. 47 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. − Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r. poz. 236).