Na wniosek KRIR resort rolnictwa zwrócił się do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach w sprawie opinii na temat wprowadzenia zmian w przepisach umożliwiających zwolnienie ze zobowiązań w zakresie międzyplonów uznawanych za obszary proekologiczne w przypadku wystąpienia suszy rolniczej. IUNG-PIB opracował stosowną opinię, którą prezentujemy poniżej.
Podstawowe funkcje ochronne i korzyści wynikające z uprawy międzyplonów, deklarowanych jako zobowiązanie w ramach EFA zyskują na znaczeniu oraz wzrasta ich skuteczność, proporcjonalnie do wytworzenia przez rośliny odpowiednio dużej biomasy. Efekt ten wiązać należy m.in. z: większą kumulacją składników pokarmowych, poprawą bilansu materii organicznej, działaniem fitomelioracyjnym, lepszym zacienieniem i pokryciem powierzchni gleby.
W warunkach coraz częściej występujących anomalii pogodowych związanych m.in. z niedoborem opadów, występowaniem suszy rolniczej, bądź okresami z wyższą temperaturą do później jesieni, należy liczyć się ze zwiększonym ryzykiem uprawy międzyplonów, problem ten głównie dotyczy uprawy międzyplonu ścierniskowego. Dodatkowym problemem w uprawie międzyplonów ścierniskowych i ozimych jest skrócenie okresu ich wegetacji ze względu na późne zbiory przedplonu.
Do obszarów, które mogą być uznane za proekologiczne (EFA) po spełnieniu kryteriów dotyczących składu gatunkowego zaliczane są:
- Międzyplon z wsiewką poplonową
- Międzyplon ścierniskowy
- Międzyplon ozimy
Międzyplon jako wsiewka poplonowa wysiewany jest wiosną w zboża ozime lub jare.
Międzyplon w zboża ozime może być wysiewany wczesną wiosną lub później w okresie kłoszenia zbóż ozimych.
Międzyplon w zboża jare może być wysiewany w jednym terminie co zboża lub później w okresie ich krzewienia.
W uprawach tych bardzo ważne są dwa okresy: okres siewu i okres zbioru rośliny ochronnej (zboża). W przypadku braku wilgoci w pierwszym okresie (siewu) mogą wystąpić słabe wschody i w konsekwencji może być mała obsada roślin, co powoduje, że utrzymanie takiej uprawy nie jest zasadne. W drugim okresie, po zbiorze rośliny ochronnej w przypadku małej wilgotności gleby i przy usłonecznieniu, odsłonięcie delikatnych roślin może doprowadzić do ich wyschnięcia. W takich przypadkach również nie ma podstaw do utrzymywania takiej plantacji, bo nie będzie spełniać swojego zadania.
Wykorzystanie danych Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR) jest zasadne w przypadku rozwoju roślin międzyplonowych (podobnych do rozwoju zbóż) w okresie od 21 marca do 10 sierpnia, albowiem w tym okresie monitorowane są przez SMSR zboża ozime i jare.
Natomiast dla roślin bobowatych prowadzony jest monitoring suszy od 21 kwietnia do 30 września. Dla tych roślin (podobnych do rozwoju roślin bobowatych) rosnących w ww. okresie można wykorzystać informacje o wartościach krytycznych SMSR dla wsiewek międzyplonu.
Międzyplon ścierniskowy wysiewany jest po zbiorze plonu głównego (zbóż, rzepaku), najczęściej wykonywany jest w pierwszej połowie sierpnia. Jeżeli w okresie siewów jest susza nie ma uzasadnienia aby taka uprawa była zakładana, albowiem nasiona nie wzejdą i nie jest zasadne, aby ponosić na te uprawy zbędne nakłady typu: koszty nawozów, nasion itp.. W tym przypadku przy braku opadów atmosferycznych nie jest wskazany wysiew nasion. Należy zaznaczyć, że określenie braku opadów jest bardzo trudne do sprecyzowania z uwagi, że brak jest dostatecznej wiedzy odnośnie dokładnego określenia długości okresu bezopadowego, powodującego brak wschodów.
Natomiast jeżeli po wschodach wystąpi susza, rośliny mogą wypadać i okrycie gleby może być słabe, a uprawy międzyplonowe, które będą utrzymywane na polach, dodatkowo będą przyczyniały się do przesuszenia gleby.
IUNG-PIB nie dysponuje wielkościami krytycznymi powodującymi suszę międzyplonów, w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu upraw i zwierząt gospodarskich w okresie od 1 lipca do 15 października. Trudność w wykorzystaniu monitoringu suszy do oceny ryzyka i powodzenia uprawy międzyplonu ścierniskowego i ozimego wynika z braku informacji o warunkach wilgotnościowych w okresie ich wegetacji (okres wegetacji wykracza poza prowadzony obecnie monitoring suszy - tj. do końca września), w zależności od doboru gatunków poplony ścierniskowe wymagają od 50 do 100 dni wegetacji. Okres ich wegetacji charakteryzuje się dużą zmiennością warunków meteorologicznych (częstym występowaniu opadów o zasięgu lokalnym), wykorzystaniu w zasiewach poplonów mieszanek o różnych składzie gatunkowym, a tym samym o różnych wymaganiach wilgotnościowych, co powoduje że jest problem z określeniem wartości granicznych klimatycznego bilansu wodnego.
Natomiast przybliżone wartości krytyczne SMSR informujące o niedoborach wody można wykorzystać dla upraw bobowatych oraz dla roślin o podobnych potrzebach wodnych do kukurydzy, albowiem uprawy te obejmuje monitoring suszy w okresie od 1 lipca do 30 września. Poza tym wystąpienie suszy wykazanej przez SMSR w przypadku kukurydzy, świadczy też o niedoborach wody na tym terenie.
Międzyplon ozimy jest najpewniejszą uprawą spośród wszystkich międzyplonów. Wysiewany jest na początku września w przypadku wystąpienia nawet niewielkich opadów nasiona mogą skiełkować. Natomiast w październiku i miesiącach następnych susza, która może niszczyć zasiewy występuje raczej rzadko. Występujące jesienią niedobory wody nie są duże, więc nie powoduje to problemów z obsadą roślin jak i ze zwartością łanu.
Należy jednocześnie podkreślić, że istniejący system monitoringu suszy może być narzędziem wsparcia decyzji w zakresie uprawy międzyplonów szczególnie wsiewek poplonowych (wegetacja których w większym zakresie pokrywa się z monitoringiem)
IUNG-PIB w Puławach przychylił się do wniosku Prezesa Krajowej Rady Izb Rolniczych Wiktora Szmulewicza i pozytywnie zaopiniował zwolnienie z deklarowanych zobowiązań wsiania i utrzymania międzyplonów w warunkach suszy. Zdaniem IUNG udany plon powstaje w tylko wtedy, gdy warunki opadowe są bardzo dobre. Nawet stosunkowo niewielkie niedobory opadów w czasie siewów poplonów są na ogół przyczyną dużego opóźnieniem wschodów i tym samym jego rola ograniczona jest tylko do względów formalnych i w tym wypadku międzyplony nie pełnią wówczas oczekiwanej roli proekologicznej.
Konkluzja:
Na podstawie powyżej przedstawionych danych IUNG-PIB stwierdza że w przypadku braku opadów atmosferycznych, System Monitoringu Suszy Rolniczej nie jest w stanie określić precyzyjnie możliwości wschodów przez rośliny, zwłaszcza w okresie od I lipca do 20 sierpnia.
Dane dotyczące Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej można wykorzystać do przybliżonej oceny suszy dla międzyplonów, korzystając z krytycznych wartości klimatycznego bilansu wodnego publikowanych dla: zbóż, roślin strączkowych oraz kukurydzy. Publikowane informacje przez SMSR o warunkach niedoboru wody mogą być pomocne dla kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) przy ocenie tych warunków jako przypadek wystąpienia siły wyższej, skutkujące zwolnieniem rolników z zadeklarowanego obowiązku wysiewu międzyplonów lub okrywy zielonej.
- Katarzyna Kuznowicz
