Działania MGMiŻŚ w celu przeciwdziałania skutkom suszy

W odpowiedzi na wniosek Zarządu KRIR z dnia 23 kwietnia 2020 r. w sprawie podjęcia działań w celu przeciwdziałania skutkom suszy >>>, Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej w swojej odpowiedzi z dnia 25 maja 2020 r., przedstawia co następuje:

"Na wstępie pragnę poinformować, że nowelizacja ustawy - Prawo wodne, która weszła w życie w 2019 r., zostały zwiększone parametry stawów i zbiorników wodnych, które mogą zostać wykonane bez pozwolenia wodnoprawnego, a jedynie na podstawie zgłoszenia wodnoprawnego. Dopuszczalna maksymalna powierzchnia stawów budowanych na podstawie zgłoszenia została zwiększona z 500 m² do 1000 m², a głębokość z 2 m do 3 m.

Ponadto, zmianie uległy przepisy art. 29 ustawy - Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r. poz. 471 oraz 695). Art. 29 ust. 2 pkt 32 stanowi, że nie wymaga decyzji o pozwoleniu na budowę oraz zgłoszenia, budowa stawów i zbiorników wodnych o powierzchni nieprzekraczającej 1000 m² i głębokości nieprzekraczającej 3 m, położonych w całości na gruntach rolnych. Natomiast art. 29 ust. 2 pkt 14 stanowi, że nie wymaga decyzji o pozwoleniu na budowę oraz zgłoszenia, budowa obiektów budowlanych będących urządzeniami melioracji wodnych.

Jednocześnie informuję, że na podstawie art. 395 pkt 11-13 ustawy - Prawo wodne pozwolenia wodnoprawnego albo zgłoszenia wodnoprawnego nie wymaga:

• zatrzymywanie wody w rowach, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem,
• hamowanie odpływu wody z obiektów drenarskich, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem,
• przechwytywanie wód opadowych lub roztopowych za pomocą urządzeń melioracji wodnych, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem.

Jednocześnie, należy podkreślić, że ingerencja w konstrukcję rowu (urządzenia wodnego) mająca na celu zatrzymanie wody, może stanowić jego przebudowę/rozbudowę, a tym samym przy ww. czynnościach wymagane jest pozwolenie wodnoprawne. Również budowa urządzeń i budowli piętrzących na rowach, zaliczanych do urządzeń wodnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.

Odnośnie zmian w przepisach ułatwiających budowę ww. obiektów oraz umożliwiających korzystanie przez rolników z wody bez dodatkowych pozwoleń uprzejmie informuję, że w Ministerstwie Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej trwają pracę nad projektem ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy. Ten akt prawny wprowadzi szereg ułatwień w zakresie realizacji inwestycji mających na celu przeciwdziałanie skutkom suszy. Z uwagi na zróżnicowanie obiektów mających przeciwdziałać skutkom suszy i różny ich wpływ na stosunki wodne z uwagi na potrzebę planowanego gospodarowania wodą nie ma możliwości zwolnienia każdego korzystania z wód z tych obiektów z obowiązku uzyskania pozwoleń wodnoprawnych.

Jednocześnie informuję, że PGW WP podejmują szereg działań, w tym działania doraźne mające na celu ograniczanie skutków suszy. Od lutego 2020 r. zarządy zlewni PGW WP przystąpiły do ograniczania odpływu wody na ciekach przy pomocy zastawek lub zamknięć na istniejących małych obiektach piętrzących, poprzez przekazane im przez KZGW wytyczne, obejmujące:

• Zamykanie istniejących budowli piętrzących w terminie zależnym od aktualnych warunków hydrologiczno – meteorologicznych – w normalnych warunkach byłby to okres po spływie wód wielkich z topniejącej pokrywy śnieżnej, aktualnie przystąpiono do zamykania budowli najszybciej jak tylko jest to możliwe (w górnych odcinkach cieków nizinnych nawet
  z początkiem marca). Wczesne zamknięcie budowli piętrzących zmniejszy natężenie funkcji drenującej koryt cieków naturalnych i związanych z nimi funkcjonalnie systemów rowów melioracyjnych, co pozwoli na łatwiejsze utrzymywanie wyższego poziomu wód gruntowych (szczególnie istotne na przyległych gruntach organicznych). Zamykane są wszystkie możliwe
  do zamknięcia budowle piętrzące, jeśli nie spowoduje to zagrożenia bezpieczeństwa ludzi, czy mienia.
• Utrzymywanie poziomu wody przed budowlą na rzędnej normalnego piętrzenia (NPP) przy stanach wody w rzece niskich i średnich przez cały okres wegetacyjny, a w razie potrzeby wydłużenie tego okresu do połowy listopada.
• Obniżanie poziomu piętrzenia w okresie sianokosów i konserwacji koryta cieku.
  Ze względu na suszę nie dopuszczanie do całkowitego otwierania budowli, a jedynie obniżanie poziomu piętrzenia na czas prowadzenia prac utrzymaniowych
  i sianokosów na przyległych użytkach zielonych.
• Kontrole poziomu piętrzenia w celu dostosowania go do aktualnych warunków hydrologiczno –meteorologicznych z całkowitym otwieraniem budowli na okres przepływu wód wielkich
  po letnich ulewach.
• Stałą kontrolę drożności budowli z bieżącym usuwaniem zatorów z gałęzi, skoszonej roślinności, itd.
• Stałe utrzymywanie poniżej budowli przepływu minimum nienaruszalnego – jeśli jest
  to możliwe ze względów hydrologiczno - meteorologicznych.
• Otwieranie budowli w okresie jesiennym w terminie zależnym od aktualnych potrzeb (październik - listopad).
• Wykonywanie bieżących napraw i remontów w miarę możliwości po zakończeniu piętrzenia.

Tylko na obszarze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, dzięki bezinwestycyjnym działaniom udało się  zatrzymać w korytach małych cieków dodatkowo 17 028 tys. m³ wody. Przewidywane są w najbliższym czasie prace remontowe i przebudowy istniejących małych urządzeń piętrzących, celem umożliwienia retencjonowania wody na obszarze całego kraju. W planie jest również dokonywanie zmian w obowiązujących pozwoleniach wodnoprawnych urządzeń piętrzących, aby w bardziej skuteczny sposób móc reagować na sytuację hydrologiczną w kraju, z położeniem nacisku na łagodzenie skutków suszy.

Sterowanie poziomem wód w korytach rzek i kanałów na odcinkach połączonych z systemem rowów melioracyjnych umożliwia napełnienie wodą rowów melioracyjnych na okres suszy. Dzięki tym działaniom woda wypełnia odcinkowo koryta rzek, a na pobliskich terenach podnosi się poziom wód gruntowych.

W ramach opracowanego przez Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, PGW Wody Polskie oraz przy współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Programu kształtowania zasobów wodnych (PKZW) przywrócona zostanie dwufunkcyjna rola urządzeń melioracyjnych, która zapewni odprowadzanie wód z pól i użytków rolnych w czasie opadów, ale również retencję wód w okresach suszy. Jednocześnie na przyujściowych odcinkach rowów zbiorczych, odprowadzających wody z obiektów melioracyjnych do cieków będzie wprowadzana roślinność ekotonowa, tworząca strefy buforowe wzdłuż rzek i rowów, wspomagająca naturalną retencję wód, bioróżnorodność oraz redukująca spływ biogenów do wód. To kompleksowe podejście do gospodarowania wodami, łączące aspekt gospodarczy i środowiskowy w przeciwdziałaniu skutkom suszy rolniczej. Z uwagi
na zwiększające się zagrożenie suszą, pracownicy Wód Polskich podjęli działania w terenie, mające na celu poprawę retencji wód w rzekach przy pomocy zastawek lub zamknięć na istniejących małych obiektach piętrzących. Poprzez system zastawek oraz jazów, na małych urządzeniach wodnych zostanie uzyskany efekt zatrzymywania wody w zlewni na terenach rolniczych.

PGW Wody Polskie na poziomie poszczególnych zarządów zlewni zidentyfikowały zadania na małych rzekach i ciekach, których realizacja przyniesie natychmiastowy efekt retencyjny, zasilający w wodę głównie obszary wykorzystywane na potrzeby produkcji rolnej. Planowane efekty to budowa, odbudowa lub remont 627 urządzeń wodnych (jazów, zastawek, mnichów itp.), których efektem będzie możliwość dodatkowego zmagazynowania 32,4 mln m³ na obszarze 30 – 40 tys. ha gruntów, w skali kraju. Całość planu obejmuje 55 działania inwestycyjne i 85 działania utrzymaniowe w liczbie 140 zadań na łączną kwotę ok. 157 mln zł w perspektywie realizacji do 3 lat (lata 2020-2022). W roku 2020 do realizacji planowane są zadania na kwotę ok. 60 mln zł, które przyniosą pierwsze efekty retencyjne
(ok. 3,2 mln m³).

Oprócz tego pragnę poinformować, że mając na uwadze narastający problem suszy oraz niedoborów wody na obszarze kraju, MGMIŻŚ podejmuje inne działania mające na celu ochronę i zwiększenie dostępnych zasobów wodnych. Zostały opracowane i są wdrażane programy, które zabezpieczą Polskę przed skutkami suszy. Są to działania krótkoterminowe jednoroczne, średnioterminowe
do 2027 roku i długoterminowe do 2050 roku. Działania są realizowane przez PGW Wody Polskie oraz służby: hydrologiczno-meteorologiczną oraz hydrogeologiczną.

PGW Wody Polskie wdrażają kompleksowe działania mające na celu minimalizowanie jej negatywnych skutków, Natomiast służby monitorują i prognozują stan zagrożenia suszą atmosferyczną, hydrologiczną, hydrogeologiczną i rolniczą.

Długoterminowe kierunki działań w zakresie rozwoju retencji wodnej oraz przeciwdziałania skutkom suszy zaprezentowane są w projekcie Planu przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS). Plan zgodnie z art. 184 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r. poz. 310 z późn. zm.) zawiera m.in.:

• analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych,
• propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji,
• propozycje budowy lub przebudowy urządzeń wodnych,
• katalog działań służących przeciwdziałaniu skutkom suszy.

PGW Wody Polskie, zgodnie z ustawą Prawo wodne przygotowuje PPSS. Jest to główny, strategiczny dokument planistyczny z perspektywą 50- letnią, zgodnie z którym prowadzi się przeciwdziałanie skutkom suszy. Jest to pierwszy dokument ogólnokrajowy podejmujący temat minimalizowania skutków suszy. Rolą planu przeciwdziałania skutkom suszy jest wskazanie działań, które ograniczą negatywny wpływ tego zjawiska na społeczeństwo, środowisko i gospodarkę. PPSS wraz z planami gospodarowania wodami, planami zarządzania ryzykiem powodziowym oraz utrzymania wód, ma się przyczynić do poprawy stanu gospodarki wodnej w Polsce. Celem PPSS jest zapewnienie odpowiedniej ilości wód, co najmniej dobrej jakości, użytecznych dla społeczeństwa, środowiska
i wszystkich sektorów gospodarki narodowej. Źródłem finansowania projektu jest: II oś priorytetowa Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu. Integralną częścią PPSS są załączniki, w których zawarto informacje o planowanych inwestycjach i działaniach. W załączniku nr 1 do PPSS przedstawiono propozycje budowy
i przebudowy urządzeń wodnych. Są to działania obejmujące dużą (m.in. budowa wielofunkcyjnych zbiorników wodnych „Wielowieś Klasztorna”, „Kąty Myscowa”, czy „Kamieniec Ząbkowicki”, stopni wodnych „Lubiąż”, „Ścinawa”, „Siarzewo”, „Niepołomice”), jak i małą retencję (m.in. działania: „Utrzymanie bioróżnorodności ekosystemów wodnych terenów Pojezierza Kaszubskiego oraz Borów Tucholskich poprzez odbudowę urządzeń malej retencji wodnej”, „Zrównoważony rozwój gospodarczy zlewni rzeki Nidy w związku z obszarami Natura 2000 – etap 1; Zwiększenie retencji jeziorowej
i korytowej w Województwie Zachodniopomorskim – Etap I i Etap II oraz Stabilizacja poziomu wody oraz zwiększenie zasobów wodnych jezior Powidzkiego Parku Krajobrazowego).

W załączniku nr 2 do PPSS przedstawiono natomiast katalog działań, których wdrożenie przyczyni się
do minimalizowania skutków suszy. Wśród proponowanych działań znajdują się działania związane ze zwiększeniem retencji (zarówno sztucznej, jak i naturalnej), działania formalne, a także działania edukacyjne. Wśród działań związanych ze zwiększeniem retencji wskazano działania mające ograniczyć spływ powierzchniowy i zatrzymanie wody w przyrodzie, w glebie – w miejscu gdzie spadł opad. Ponadto proponuje się m.in. przebudowę urządzeń melioracyjnych z funkcji odwadniającej na nawadniająco – odwadniające, zachowanie mokradeł, czy budowę zbiorników wód – zarówno zlokalizowanych na ciekach, jak i przykorytowych. Poza działaniami zwiększającymi ilość wody
w przyrodzie, wskazano działania formalne, które umożliwią działanie w trakcie wystąpienia suszy, celem łagodzenie jej skutków. Wśród nich należy wymienić m.in. czasowe ograniczenie korzystania
z wód. Opracowany system procedur powinien zostać wdrożony w momencie wystąpienia jednej
z okoliczności uzasadniających ogłoszenie klęski suszy lub w razie osiągnięcia w wodach powierzchniowych lub/i wodach podziemnych innej ustalonej w procedurze wartości granicznej dla suszy. Należy zwrócić uwagę, że aby skutecznie przeciwdziałać skutkom suszy należy działać komplementarnie, tj. trzeba realizować działania zarówno techniczne polegające na realizacji inwestycji w dużą, jak i małą retencję, działania w naturalną retencję, przywracając m.in. mokradła czy zwiększając retencję korytową, jak i nietechniczne polegające na kształtowaniu dobrych postaw
i edukowaniu społeczeństwa, oraz budowaniu systemów monitoringu i reagowania na zjawisko suszy.

Do 15 lutego 2020 r. trwały konsultacje społeczne projektu PPSS. W najbliższym czasie na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej oraz Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie zostanie upubliczniony PPSS wraz z tabelą prezentującą sposób rozpatrzenia uwag i wniosków zgłoszonych podczas konsultacji społecznych. Kolejnymi działaniami będzie opracowanie prognozy oddziaływania na środowisko projektu PPSS wraz
z przeprowadzeniem konsultacji społecznych projektu prognozy i projektu Planu. PPSS zostanie przyjęty w drodze rozporządzenia ministra właściwego ds. gospodarki wodnej w IV kwartale 2020 r. Szczegóły dot. projektu PPSS oraz przeprowadzonych konsultacji można znaleźć na stronie: www.stopsuszy.pl.

Częścią PPSS będą Założenia i inne elementy wypracowane w trakcie przygotowywania Programu przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 (PPNW), pierwotna nazwa: Program rozwoju retencji na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030. Ideą tego projektu jest intensyfikacja działań, których realizacja zwiększy stopień retencji wody w naszym kraju, gdyż jedynie poprzez świadome gospodarowanie wodami możliwe jest przeciwstawienie się skutkom zmian klimatycznych. Działania wskazane w Programie uwzględniają  wszystkie rodzaje retencji wód powierzchniowych wyróżniane ze względu na skalę – dużą, małą i mikro retencję oraz rodzaj retencji – naturalną i sztuczną. Dnia 10 września 2019 roku Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia „Założeń do Programu przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030”.

W ramach przeciwdziałania skutkom suszy PGW Wody Polskie podejmują również poniższe działania wpisujące się w strategię krótko i średniookresową.

Na realizację zadań w ramach Programu realizacji zadań związanych z utrzymaniem wód oraz pozostałego mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną na 2020 rok zaplanowane i zabezpieczone zostały środki w wysokości około 400 mln zł. Środki te pozwolą na wykonanie w sumie ponad 4 tys. zadań na terenie całego kraju, w których poza typowymi zadaniami eksploatacyjno-utrzymaniowymi obiektów i urządzeń wodnych znajdują się m.in. remonty budowli piętrzących takich jak jazy, zastawki czy groble, utrzymywanie i eksploatacja stacji pomp i pompowni odwadniająco – nawadniających, uszczelnianie zapór zbiorników retencyjnych, odmulanie zbiorników retencyjnych, itp. mających m.in. wpływ na ograniczanie skutków suszy. Są to w zdecydowanej większości działania jednoroczne, które zostaną rozpoczęte i zakończone w 2020 r. Poza wskazanymi zadaniami realizowana jest systematyczna aktualizacja instrukcji gospodarowania wodami dla obiektów piętrzących wodę w celu dostosowania ich do aktualnych potrzeb i trwającej kolejny rok z rzędu suszy, np. na Zbiorniku Wodnym Sulejów.

Obok działań utrzymaniowych realizowane są również zadania w ramach Programu planowanych inwestycji w gospodarce wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Są to zadania na ogół wieloletnie i obejmują wszystkie inwestycje realizowane i planowane do wykonania
w gospodarce wodnej. Łącznie w Planie jest 821 zadań inwestycyjnych, na łączną kwotę 66  485 mln zł. Są one finansowane z różnych źródeł, m.in. ze środków Unii Europejskiej przyznanych w ramach Programów Operacyjnych w tym; Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz Regionalnych Programów Operacyjnych, ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, dotacji gmin, pożyczek oraz środków własnych PGW Wody Polskie.  W roku 2020 realizowanych jest
252 zadania, których wartość wynosi  1,68 mld zł. Jako przykłady sztandarowych inwestycji PGW Wody Polskie mających na celu min. przeciwdziałanie skutkom suszy to min: budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna i Kąty Myscowa, stopień wodny Siarzewo, Niepołomice, Lubiąż, Ścinawa, Pisz.

Ponadto pragnę poinformować, że w dniu 7 kwietnia br. Rada Unii Europejskiej przyjęła rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody (Tekst mający znaczenie dla EOG) (2020/C 147/01). Projekt ww. rozporządzenia Komisja Europejska opublikowała w maju 2018 r. Zaproponowano w nim minimalne wymagania oraz procedury dotyczące wykorzystania oczyszczonych ścieków komunalnych
do nawadniania w rolnictwie. Jego głównym celem jest przyczynienie się do zmniejszenia niedoboru wody w całej UE, w ramach przystosowywania się do zmiany klimatu, przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania wody odzyskiwanej. Ponowne wykorzystywanie wody jest istotnym elementem w ramach zintegrowanego podejścia w zakresie gospodarki wodnej i przyczynia się
do spełniania założeń polityki w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania katastrofom, inicjatywy przewodniej „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” stanowiącej część strategii „Europa 2020”, jak również realizowanych od grudnia 2015 r. szeregu inicjatyw Komisji
w ramach tzw. gospodarki o obiegu zamkniętym.

Ww. rozporządzenie wiąże w całości kraj członkowski i będzie stosowane bezpośrednio
w poszczególnych krajach członkowskich, co oznacza konieczność zmian w istniejącym porządku prawnym celem dostosowania istniejących przepisów do wymogów wynikających z niniejszego rozporządzenia. Ze względu na konieczność ustanowienia odpowiednich procedur i instytucji odpowiedzialnych za wdrożenie niniejszego rozporządzenia przez administrację kraju członkowskiego oraz umożliwiając podmiotom gospodarczym przygotowanie się do stosowania nowych przepisów, zakłada się 3-letni okres vacatio legis od momentu wejścia w życie rozporządzenia, a więc konieczność stosowania jego przepisów przez poszczególne kraje członkowskie to 2023 rok. Jednocześnie w projekcie rozporządzenia zawarto artykuł 2 ust. 2, na podstawie którego kraj członkowski ma prawo nie stosować wody odzyskanej u siebie w kraju i nie wdrażać przepisów niniejszego rozporządzenia.

Mając na uwadze powyższe MGMiŻŚ w styczniu br. zainicjowało dyskusję i podjęło współpracę na forum krajowym między instytucjami oraz podmiotami zaangażowanymi w proces w celu wypracowania najlepszego podejścia do wdrożenia ww. rozporządzenia. Aktualnie rozważana jest możliwość wsparcia uruchomienia projektów pilotażowych w zakresie ponownego wykorzystania wody w Polsce."