„Polsko-Węgiersko-Słowackie doświadczenia w budowaniu partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich – wyjazd studyjny.” – relacja.

W dniach 1-6 października 2018 r. odbył się wyjazd studyjny na Węgry i Słowację w ramach operacji pn. „Polsko-Węgiersko-Słowackie doświadczenia w budowaniu partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich – wyjazd studyjny.” Operacja zrealizowana została w ramach Schematu II Pomocy Technicznej, Planu Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Plan Operacyjny na lata 2018-2019.

Celem operacji było zdobycie i wymiana oraz upowszechnianie wiedzy w zakresie możliwości zwiększenia udziału zainteresowanych stron w tworzeniu oraz wdrażaniu wspólnych inicjatyw i innowacji na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie rolnictwa na Węgrzech i Słowacji przez podmioty uczestniczące w rozwoju obszarów wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego.

Uczestnikami wyjazdu studyjnego byli przede wszystkim rolnicy, członkowie Warmińsko-Mazurskiej Izby Rolniczej oraz przedstawiciele Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie, Stowarzyszenia Doradców na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, a także Stowarzyszenia Lokalne Grupy Działania Warmii i Mazur.

Pierwszym celem szczegółowym wyjazdu było spotkanie z podmiotami kooperującymi z innymi partnerami na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie rolnictwa – dwoma na terenie Węgier i jednym na Słowacji. Podczas wizyty na Węgrzech uczestnicy mieli okazję poznać funkcjonowanie organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa m.in. na przykładzie Izby Rolniczej Województwa Heves (Heves Megyei Agrárkamara). Zapoznano się z charakterystyką działania samorządu rolniczego Węgier, który aktywnie uczestniczy w rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Praca węgierskiego samorządu rolniczego polega na zajmowaniu się w ramach trzech departamentów tj. rolnictwa, przemysłu spożywczego oraz rozwoju obszarów wiejskich, 9 kierunkami w zakresie szeroko pojętego rolnictwa tj.: ogrodnictwem, produkcją roślinną, produkcją zwierzęcą, przetwórstwem i handlem żywnością, sprawami młodych rolników w tym wykształceniem (szkolnictwem i praktykami), leśnictwem, myślistwem oraz ochroną przyrody, a także innowacjami. Na Węgrzech funkcjonują dwie organizacje: Magosz (Magyar Gazdakörök és Gazdaszövetkezetek Szövetsége) – zrzeszająca mniejsze gospodarstwa i MOSZ (Mezőgazdasági Szövetkezők és Termelők Országos Szövetsége) – zrzeszająca większe gospodarstwa, które oddelegowują swoich przedstawicieli do pracy w Izbie Rolniczej. W ramach swoich zadań Węgierskie Izby Rolnicze sprawują swoistą pieczę nad rozwojem obszarów wiejskich poprzez kompleksowe działania tj. organizowanie wystaw, forów, spotkań i szkoleń dla rolników i mieszkańców obszarów wiejskich. Poprzez prowadzenie sieci doradców i ekonomistów wiejskich, którzy służą poradami rolnikom i mieszkańcom obszarów wiejskich zainteresowanych działaniami prowadzącymi do rozwoju rolnictwa ale także rozwoju usług pozarolniczych na terenach wiejskich. Doradcy zatrudnieni przez węgierski samorząd rolniczy prowadzą oceny upraw, ocenę szkód rolnych, kontrolę w zakresie wzajemnej zgodności, wydają i zatwierdzają karty producenta, pomagają w opracowywaniu wniosków o dotacje. Izby rolnicze prowadzą również krajowy system prognozowania ochrony roślin, bezpłatną pomoc prawną, wprowadzają zasady etyki biznesowej w rolnictwie, prowadzą działania informacyjne poprzez swoją stronę internetową, biuletyn. Izby rolnicze na Węgrzech nadzorują również sprzedaż ziemi pełniąc obowiązki lokalnego komitetu ziemskiego. Samorząd rolniczy na Węgrzech współpracuje z przeszło 70 organizacjami. Są wśród nich m. in. Zrzeszenie Producentów Pieczarek, Związek Winiarstwa, Zrzeszenie Młodych Rolników czy Grupy Producenckie Owoców i Warzyw. Drugą organizacją, z której przedstawicielami spotkali się uczestnicy wyjazdu w Budapeszcie i której funkcjonowanie uczestnicy poznali, było Zrzeszenie Producentów Pieczarek – Korona Gombaipari Egyesülés, która to organizacja powstała dzięki współpracy rodzinnych przedsiębiorstw, przy jednoczesnym zachowaniu tradycji i zaangażowania oraz wykorzystaniu najnowszych technologii. Obecnie organizacja ta jest jednym z najważniejszych członków branży grzybowej w Europie Środkowej. Zrzeszenie obejmuje kompleksowo sektor uprawy grzybów: od produkcji grzybni, poprzez produkcję kompostu i uprawy wysokiej jakości, aż po przetwórstwo w przemyśle konserwowym. Współpracując głównie z krajowymi dostawcami i setkami kontrahentów na Węgrzech i w Europie, dostarczają codziennie węgierskie pieczarki – świeże produkty najwyższej jakości na rynek węgierski i liczne rynki międzynarodowe. Oprócz stałego zwiększania rentowności produkcji, podstawowym celem Zrzeszenia jest wprowadzanie badań i rozwoju, a także innowacyjnych technologii związanych z tą konkretną dziedziną, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu obsługi klienta. Zatem działalność zrzeszenia jest nierozerwalnie związana z prowadzeniem działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich przede wszystkim poprzez rozwój produkcji rolniczej (skup od lokalnych producentów słomy do produkcji podkładów i kompostu do produkcji grzybów, prowadzenie u partnerów produkcji grzybów i grzybni), ale też podnoszenie poziomu życia mieszkańców obszarów wiejskich. Zrzeszenie tworzy wiele miejsc pracy na wsi, nie tylko w produkcji grzybów, ale także w przetwórstwie oraz co ważne w marketingu i handlu. Organizacja zrzesza 70 członków, a powierzchnia produkcji pieczarek to ponad 54 tysiące m2. Przy okazji spotkania uczestnicy mieli okazję również wizytować punkt sortowania i rozprowadzania pieczarek Magyar Gomba Kertész Kft, który zatrudnia 500 osób.

Drugim celem wyjazdu była wizytacja gospodarstw rolnych uczestniczących czynnie w rozwoju obszarów wiejskich poprzez m.in. podejmowanie różnych inicjatyw na rzecz tego rozwoju na Węgrzech i Słowacji. Na terenie Węgier uczestnicy wizytowali trzy gospodarstwa o różnych profilach produkcji, w związku z czym mogli przekrojowo poznać węgierskie rolnictwo. Pierwsze zwiedzane gospodarstwo to przykład produkcji sadowniczej prowadzącej małe lokalne przetwórstwo. Jest to gospodarstwo rodzinne, które przez lata rozwinęło swoją powierzchnię z 30 ha do 112 ha. Na tej powierzchni hodowane są następujące gatunki: czereśnie, wiśnie, śliwy, grusze, jabłonie i orzechy. Czereśnie są przeznaczane do sprzedaży bezpośredniej jako świeże owoce na rynek krajowy jak i krajów sąsiadujących. Z pozostałych owoców wytwarzany jest lokalny produkt – destylat alkoholowy tzw. palinka. Przetwórstwo nie odbywa się na terenie gospodarstwa, ale w oddzielnym zakładzie produkcyjnym „Szeszfőzde” dostępnym także dla innych producentów owoców, zainteresowanych ich usługami.  Degustację wytwarzanego w Hatvan przysmaku oferują w ramach promocji lokalnej produkcji m.in. okoliczni restauratorzy. W gospodarstwie stosuje się zintegrowaną ochronę roślin, nawadnianie kropelkowe i deszczownie jako przeciwdziałanie suszy i wahaniom temperatury. Pomimo łagodniejszego niż polski klimatu na Węgrzech rolnicy ponoszą również straty spowodowane niekorzystnymi zjawiskami atmosferycznymi. Gospodarstwo w Hatvan, stara się o zabezpieczenie upraw czereśni, które przynoszą najwięcej zysku, przed stratami spowodowanymi niekorzystnymi warunkami pogodowymi takimi jak przymrozki, poprzez montaż innowacyjnego wentylatora o zasięgu 3 ha. W kontekście strat powodowanych co roku również w Polsce przez wahania klimatu, zapoznanie się z przykładami nowych rozwiązań przeciwdziałających skutkom zmian klimatu w węgierskim gospodarstwie było cennym doświadczeniem. Spotkanie z panem Simonem Atilla właścicielem gospodarstwa było cenne również ze względu na jego doświadczenie w działaniach na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na Węgrzech, ponieważ jako inżynier Rozwoju Obszarów Wiejskich jest ekspertem w tej dziedzinie. Ponadto uczestnicy mogli zaczerpnąć wiedzy na temat funkcjonowania Krajowej Federacji Młodych Rolników (AGRYA) oraz Europejskiej Federacji Młodych Rolników z siedzibą w Brukseli, których był wieloletnim członkiem i działaczem. Jego doświadczenia w pracach Komisji UE jako ekspert i doradca ds. owoców i warzyw DG-Agri są przykładem prowadzenie równolegle z działalnością rolniczą pracy na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich Węgier.

Drugie wizytowane gospodarstwo to Stadnina Koni Lipicańskich Szilvásvárad. Jest ono doskonałym przykładem gospodarstwa stawiającego na rozwój ekoturystyki przez organizację rajdów konnych, nauki jazdy, przyjmowania wizyt studyjnych, ale też jest przykładem działań mających na celu zachowanie rezerwuaru genów koni rasy lipicańskiej. Jest ono też przykładem zrównoważonego wykorzystywania gruntów rolnych jako bazy paszowej dla hodowanych koni. Na potrzeby turystyki, na terenie stadniny powstało muzeum zaprzęgów konnych oraz specjalna sala pokazowa, w której grupy studyjne niezależnie od pogody mogą uzyskać wiedzę o rasie, funkcjonowaniu gospodarstwa czy w innej tematyce związanej z hipiką czy prowadzeniem pracy hodowlanej. Stadnina prowadząc działalność turystyczną generuje dodatkowe miejsca pracy na obszarach wiejskich. Jej położenie w niewielkiej miejscowości stanowi także wsparcie dla lokalnych przedsiębiorców z branży turystycznej i restauratorskiej, ponieważ odwiedzające gospodarstwo osoby czy to w celach zakupu koni, czy turystycznych chętnie korzystają z wyżywienia i noclegów na ternie miejscowości Szilvásvárad. W stadninie utrzymywanych jest 250 koni, w większości klacze przeznaczone do rozrodu wraz z przychówkiem Prowadzi się tu prace hodowlane mające na celu utrzymanie czystości rasy., a dodatkowo organizuje się pokazy, zawody i coroczne przeglądy, a także aukcje lipicanów. Gospodarstwo posiada swoje zaplecze treningowo- wystawiennicze tj. stadion do zawodów i pokazów konnych wraz z zapleczem stajennym. Gospodarstwo jest prawie samowystarczalne jeśli chodzi o produkcję pasz – produkcja własna zapewnia 90 % potrzeb paszowych utrzymywanych koni. Na 1000 ha gruntów rolnych znajdują się uprawy owsa, łąki, w tym także 200 ha pastwisk. Dla jak najlepszego zachowania rasy stadnina współpracuje ze stadninami hodującymi lipicany w Chorwacji, Słowacji, Słowenii i Austrii. Tworzą one wspólnie zrzeszenie mające na celu zachowanie tej rasy.

Trzecie zwiedzane gospodarstwo wizytowane na Węgrzech to przykład wszechstronnego wykorzystania różnych walorów naturalnych Węgier. Gospodarstwo Egri Korona Borház Kft w Damjen zajmuje się uprawą winogron i produkcją wina, uprawą i przetwórstwem pieczarek, uprawą wiśni, śliwek i jabłek. I tak jeśli chodzi o produkcję pieczarek to gospodarstwo produkuje 7 tysięcy ton pieczarek. Są one sprzedawane zarówno w formie świeżej, jak i w formie suszu, mrożonek i konserw. Produkcja odbywa się w zakładzie położonym przy gospodarstwie. W gospodarstwie znajduje się 79 pieczarkarni, w których wykorzystuje się 70 ton kompostu. Słoma do produkcji nabywana jest u lokalnych rolników. Pieczarkarnie ogrzewane są ze źródeł termalnych znajdujących się także w gospodarstwie, natomiast chłodzone przy pomocy energii elektrycznej. Zużyte maty kompostowe są spalane w biospalarni również zlokalizowanej na terenie gospodarstwa. Drugą bardziej dochodową i reprezentacyjną część gospodarstwa stanowi winnica. Jest to 270 ha upraw winogron, z których na miejscu produkuje się wino. Gospodarstwo to także 150 ha upraw drzew owocowych wiśni, śliw i jabłoni, z których plony sprzedawane są w większości jako świeże owoce. Tylko niewielka część plonów sprzedawana jest w formie konserw. Przetwórnie zlokalizowano także w obrębie gospodarstwa. Ponadto przy winnicy zlokalizowany jest hotel tzw. „dom wina” z 16 pokojami oraz wioska winiarska złożona z 12 domków, w których w każdym są po dwa dwupokojowe apartamenty. W „domu wina” znajduje się także restauracja serwująca lokalne potrawy, a także sklep z produktami pochodzącymi z gospodarstwa Egri Korona Borház oraz innych lokalnych producentów. Na potrzeby turystyki w gospodarstwie powstało sztuczne kąpielisko oraz baseny wykorzystujące źródła termalne. Łącznie na stałe cale gospodarstwo zatrudnia przeszło 750 osób, natomiast sezonowo dodatkowo 60 osób. Należy zaznaczyć, że wizytowane gospodarstwo rozwijało się na przestrzeni lat z wykorzystaniem środków unijnych. W Damjen uczestnicy wyjazdu mieli okazję zapoznać się z gospodarstwem będącym doskonałym przykładem rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich, wykorzystującym w maksymalnym stopniu zasoby naturalne i klimatyczne, a nawet osobowe regionu. Wizytowane gospodarstwo jest dobrym przykładem działalności na rzecz lokalnej społeczności, poprzez oferowanie im stałego zatrudnienia. Należy dodać, że gospodarstwo to jest członkiem zarówno Zrzeszenia Producentów Pieczarek, jak i Zrzeszenia Winiarzy Regionu Eger, a tym samym kooperuje w tym zakresie z innymi producentami oraz doradztwem w tym zakresie.

Podczas wizyty studyjnej uczestnicy odwiedzili także ekologiczne gospodarstwo Farma Vychodna na Słowacji. Gospodarstwo to jest przykładem rozwijającej się zagrody edukacyjnej. Obejmuje ono przeszło 1500 ha, z czego 1/3 to grunty orne, a pozostała część to łąki. Dodatkowo jest w nim 12 ha upraw jagodowych i 24 ha ziół. W gospodarstwie utrzymywanych jest 820 krów mlecznych, 26 sztuk bydła mięsnego, 90 owiec, 13 koni, króliki, kury, gęsi, kozy, koty i psy. W gospodarstwie produkowane są sery z mleka krowiego i owczego jako sery parzone i dojrzewające w różnych smakach. Ponadto w gospodarstwie produkuje się herbaty ziołowe przy pomocy własnej suszarni. W gospodarstwie funkcjonuje także sklep z wszystkimi wyrobami z gospodarstwa, oferujący także rękodzieło lokalnych wytwórców. Gospodarstwo prowadzi działalność agroturystyczną i pełni rolę zagrody edukacyjnej. Odwiedzają ją zarówno grupy szkolne, jak i rodziny z dziećmi, które to dowiadują się skąd pochodzi żywność taka jak mleko czy sery dostępne na sklepowych półkach. Oferowane są atrakcje dla dzieci w postaci skoku na siano czy strzału z procy do celu. Na farmie planuje się także rozwój turystyki konnej.

W wizytowanym gospodarstwie odbyło się także spotkanie z przedstawicielem organizacji Tatra Forest Slovakia działającej na rzecz rozwoju obszarów wiejskich regionu Lipitov, który przedstawił także współprace organizacji w zakresie promocji agroturystyki i promocji wyrobów lokalnych ze Słowacką Izbą Rolniczą. Uczestnicy uzyskali także podstawowe informacje o funkcjonowaniu regionalnych izb rolno-spożywczych (Potravinárskych Komôr tzw. RPPK), których cele podobnie jak w Polsce to reprezentacja wspólnych interesów członków w procesie tworzenia polityki społeczno-gospodarczej regionu, wsparcie i ochrona działalności członków w związku. Członkiem izb mogą być osoby fizyczne, a także prawne prowadzące działalność w rolnictwie, przemyśle spożywczym, usługach biologicznych, technicznych i handlowych dla rolnictwa i przemysłu spożywczego, ale też organizacje pozarządowe i samorządowe w branży rolno-spożywczej oraz inne podmioty. Członkostwo jest jednak na Słowacji w przeciwieństwie do Węgier i Polski dobrowolne. Region Lipitov ma kluczowe znaczenie dla turystyki Słowacji. Organizacja, z którą spotkała się grupa studyjna swoją działalnością przekonuje lokalnych rolników i mieszkańców obszarów wiejskich do zmian z zamkniętych wiosek, z których młodzi ludzie chcą wyjeżdżać, na miejscowości w których młodzi ludzie widzą swoja przyszłość. Zmiana myślenia mieszkańców obszarów wiejskich to żmudny proces, ponieważ przez doświadczenia historyczne ludzie na słowackiej wsi nie są otwarci na zmiany. Następuje on jednak głównie poprzez rozwój turystyki wiejskiej, dzięki czemu tworzone są miejsca pracy, ludzie odnajdują się w produkcji rękodzieła oraz wspólne miejsca zbytu swoich produktów. Dzięki temu zakładane są zagrody edukacyjne takie jak Farma Vychodna. Poprzez wyżej opisane działania ludzie zamieszkujący obszary wiejskie w regionie Lipitov czują się dumni ze swojej małej ojczyzny.

Zaprezentowane organizacje działające aktywnie na terenie wizytowanych krajów na rzecz rozwoju obszarów wiejskich mają rozbudowane kierunki działań oraz strukturę, które przynoszą wymierne efekty w postaci realnej odnowy wsi, podnoszeniu poziomu życia mieszkańców obszarów wiejskich, a także rozwoju rolnictwa i przedsiębiorczości na terenach działania tych organizacji. Wizytowane gospodarstwa są z kolei przykładami wielokierunkowości działań i powiązań pomiędzy rolnictwem, a innymi kierunkami gospodarki takimi jak np. przetwórstwo płodów rolnych czy turystyka, a także są przykładem tworzenia kompleksowych powiązań i form współistnienia oraz współpracy gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw na obszarach wiejskich w celu uzyskiwania rozmaitych korzyści.

Każda z wizyt i spotkań podczas wyjazdu dały uczestnikom nową wiedzę i możliwości wymiany doświadczeń, a także mogą być inspiracją do przenoszenia zdobytych informacji i rozwiązań na grunt naszego województwa, które podobnie jak węgierski region Heves oraz słowacki region Lipitov jest województwem o wysokich walorach rolniczo- turystycznych.

Jeżeli są Państwo zainteresowani zgłębieniem tematyki tworzenia powiązań oraz wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy różnymi podmiotami na rzecz rozwoju obszarów wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem województwa warmińsko-mazurskiego, a także w tematyce funkcjonujących już w naszym województwie inicjatyw oddolnych  w zakresie współpracy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, skupiających rożne podmioty, mogą Państwo zapoznać się z materiałem informacyjnym przygotowanym przez Partnerów operacji dla jej uczestników:

 Materiał informacyjny dla uczestników wyjazdu na Węgry i Słowację.